Deze recensie plaatsten we begin september al, maar is opnieuw relevant, want dit boek heeft zojuist de Jan Wolkers-prijs gewonnen.
Dat je aan de jaarringen van een boom kunt zien hoe oud die is, dat weten we allemaal wel. En misschien had je ook wel eerder gehoord van een boor waarmee je een buisje uit de boom kunt halen zodat je die ringen kunt tellen zonder de boom te kappen. Dat is echter het topje van de ijsberg van ‘Wat bomen ons vertellen’. Feitelijk vertellen ze de geschiedenis van de wereld.
Door Agnes Heethaar
Wie is niet gebiologeerd door jaarringen op bomen? De voorkant van het boek heeft een mooie foto met een dwarsdoorsnee van een boom, waar de boomringen prachtig op de zien zijn. Dat trok direct mijn aandacht. Maar niet alleen het beeld, ook de titel van het boek: Wat bomen ons vertellen. Daar wilde ik wel meer over weten.
Stradivarius
Op dat moment had ik nog nooit over ‘dendrochronologie’, van jaarringenonderzoek, gehoord. Er is een dendrochronoloog aan te pas gekomen om te kijken of een viool ook daadwerkelijk de legendarische viool van Antonio Stradivari was. Die ‘Messias’ heeft een geschatte waarde van twintig miljoen dollar, dus dan wil je wel zekerheid hebben. Toen in 1999 de authenticiteit ter discussie werd gesteld, kregen dendrochronologen de opdracht om de Messias te dateren. Dankzij ontwikkelingen in het opmeten van jaarringen en de technieken voor beeldanalyse, is er een heuse databank ontstaan van absoluut gedateerde referentie-chronologieën waarmee de breedte van de Messias was te vergelijken. Hiermee kon de authenticiteit van de Messias voor eens en altijd bevestigd worden. Niet alleen de Stradivarius maar ook bij ‘Boomwortels’ van Van Gogh werd dendrochronologie ingezet. In het kunstwerk dat over boomstronken gaat, kon de plek precies met behulp van deze wetenschap bepaald worden.
Jaarringdata
Deze tak van wetenschap is bijna honderd jaar geleden in het zuidwesten van de Verenigde Staten ontstaan. Het heeft een netwerk van jaarringgegevens opgeleverd dat zich in snel tempo uitbreidt. Daardoor kunnen steeds ingewikkelder onderzoeksvragen aangepakt worden, zoals de geschiedenis van het klimaat, zowel op de aardoppervlak als hoger in de dampkring. Niet alleen het gemiddelde klimaat kan bestudeert worden, maar ook de extremen zoals hittegolven, orkanen en natuurbranden.
Overal in de wereld
Het boek neemt je mee over de hele wereld en over alle tijden. Het bestrijkt veel verschillende aandachtsvelden waar de dendrochronologie bij betrokken is. De wetenschap van jaarringen is ingezet bij onderzoek in de Sonorawoestijn en in Tanzania, naar de steentijd en de pest, naar de kernramp van Tsjernobyl en de invloed daarvan in de verre omtrek. Er is zelfs veel te zeggen over de ondergang van de Maya-samenleving en de levensstijl van oude Pueblovolkeren vanwege nieuwe kennis over jaarringen!
De verhalen in het boek gaan over de oudste bomen op de wereld, welke informatie uit jaarringen is af te lezen en hoe je dat doet, het gebruik van verkoolde houtresten en scheepswrakken. Jaarringen vertellen ook dat klimaatopwarming geen natuurlijk verschijnsel is. Dat blijkt uit de hockeystick grafiek, waarin op basis van verzamelde gegevens te zien is dat de temperaturen op het noordelijk halfrond in de periode tussen 1961 en 1990 versneld is opgewarmd in vergelijking met de periode vanaf 1000 na Christus.
Fascinerend hoe een redelijk nieuwe techniek de wereld en haar menselijke geschiedenis kan interpreteren. Auteur Valeri Trouet bestudeert al meer dan twintig jaar de klimaatverandering aan de hand van jaarringen van bomen. Ze wordt wereldwijd erkend als een van de topexperts op het vlak van dendrochronologie. Ze heeft daarmee een grote bijdrage geleverd aan het begrip van oude samenlevingen en onze huidige klimaatproblemen.
Wat bomen ons vertellen?
Valerie Trouet.
