Dat de mollenvader tegen zijn mollenzoon zegt dat ie wel op moet passen als hij het huiselijke nest verlaat. Je gaat zo’n mollenfamilie dan ineens met menselijke gevoelens zien. Dan denk je een volgende keer wel extra na voordat je een mollenklem zet. Waarom zet je zo’n klem eigenlijk?
Door Harrie Kiekebosch
‘De Koningsmol’ van Gerrit Jan Zwier is een roman die over mollen én over mensen gaat. Soms verhaalt het boek boven de grond, soms eronder. En soms komt dat omdat de mens onder de grond aan het werk is of de mol per ongeluk bovengronds geraakt.
Boven de grond speelt zich een best gewoon menselijk verhaal af, herkenbaar en mooi neergezet. Maar wat er onder de grond gebeurt zit vol kennis die we niet zo goed kennen: het leven van de mol, in de ritten die hij graaft, het netwerk voor hem en zijn familie, waar de regenwormen per ongelukkig in terecht komen en dan opgepeuzeld worden. Vanuit de mol opgetekend, maar dan en mol die als mens denkt.
De mens in het boek is bruut als die mollenklemmen zet.
De mol in het verhaal dineert als hij pieren te grazen neemt.
Je zou ook een verhaal kunnen maken vanuit het perspectief van die regenworm. Dan ga je als vanzelf weer andere standpunten innemen. Mij overkwam dat voor het eerst toen ik op de havo voor ‘begrijpend lezen’ een verhaal las over ‘dikke Boems de biggenknijper’. Boems was wat vraatzuchtig en kon op vrijdag, als het veetransport kwam, ‘niet door de puntenslijper’. Hij was te dik geworden, vet genoeg voor de slacht. Als je dat tafereel met varkensogen bekijkt ben je geneigd Boems te waarschuwen voor al dat eten.
Ik had dat voor de tweede keer toen ik las van het plan een rivier mensenrechten te geven. Dan ga je per direct anders naar zo’n rivier kijken en wordt het bedenkelijk dat fabrieken er op lozen…
Gerrit Jan Zwier bezorgt mij zo’n derde ervaring. Mol Ballot wordt neergezet met menselijke karaktertrekjes. Mollenvanger Luts wordt dan als vanzelf een boeman.
Ik blijf na het boek met twijfel achter. Moet ik stoppen met een klem te zetten? Een molshoop in het gazon blijft onhandig. Maar ik heb er nu ook een gevoel bij hoe die klem in de nek klapt van Momfert de Mol, hoe ik zijn vrouw en kinderen van hun man beroof. Maar ja, zij bijten ook de kop af van regenwormen.
Een mollenklem zetten gaat nooit meer hetzelfde worden.