Toen Salland Zoemt de eerste meerjarige wildmengsels had gezaaid, reageerde Arend Spijker op twitter met de opmerking dat er nog veel meer winst te halen valt met een ander maaibeleid. Salland Zoemt vroeg de boswachter in ruste zijn visie daarop aan het papier toe te vertrouwen. Het werd een helder betoog met een simpele boodschap: anders maaien en klaar is Kees. Voor Salland Zoemt is de volgende stap dit verhaal voor te leggen aan het waterschap, maar eerst het verhaal van Arend Spijker:
Door Arend Spijker
Tot in de zestiger jaren van de vorige eeuw, werden veel bermen langs de plattelandswegen, in het buitengebied van ons dorp nog jaarlijks gemaaid en gehooid door boeren uit de omgeving. Vaak gebeurde dit door de wat ‘kleinere boeren’, boeren die maar weinig land hadden en die het hooi goed konden gebruiken voor hun paar beesten.
De weilanden, maar vooral ook de bermen waren toen nog kruidenrijk en vol met vaak bijzondere en kleurrijke bloemen en planten. Er groeiden daar toen planten en kruiden die nu heel erg zeldzaam zijn en waar botanici ‘hun vingers bij aflikken’.
Ik kan mij nog goed herinneren dat de omslag kwam, eigenlijk ging die verandering ‘vanzelf’, en ook best snel. De ‘kleine boeren’ verdwenen en de ‘grote boeren’ werden ‘groter’ en zij boerden steeds intensiever. De overheid en de landbouwvoorlichting stimuleerden het ook: de boeren moesten mee in ‘de vaart der volkeren’. Het is natuurlijk een beetje generaliserend, maar je kunt wel zeggen dat de kruidenrijke weilanden werden getransformeerd naar eentonige kale grasvlaktes. En die bermen waren niet meer ‘interessant’ voor de moderne boer, zodat die steeds verder verruigden doordat ze niet meer gemaaid werden.
Klepelmaaier
Toen kwam er die ‘wondermaaimachine’, de klepelmaaier. Er kwamen zelfs demonstraties hoe goed en hoe gemakkelijk dat ging. Ook ik stond erbij en ‘ik zie en hoor nog de verbazing bij iedereen’, maar ook bij mij zelf. Die klepelmaaimachine vond iedereen een geweldige uitvinding. Een maaimachine die rigoureus, ‘al die ruigte en rommel’ in één keer afmaaide en versnipperde, fantastisch toch? Het ging snel en gemakkelijk, al het gras, maar ook takken van struiken, alles werd afgemaaid en verhakseld, vervolgens bleef de berm ‘mooi vlakgeschoren en schoon’ achter. En heel bijzonder, het maaisel kon gewoon blijven liggen.
Nu weten we dat het ‘klepelen’ veel (ecologische) nadelen heeft, vooral wat betreft de achteruitgang van de biodiversiteit in die bermen, maar veel mensen hadden, en hebben dat nog niet in de gaten of misschien interesseert(de) het hen ook niet erg. De oorspronkelijke, vaak kleurrijke bermen met prachtige bloemen en planten, verdwenen ook, als sneeuw voor de zon.
Doordat het maaisel op de berm blijft liggen wordt het daar te vruchtbaar, te voedselrijk, kun je zeggen. En daarvan profiteren met name de stikstof minnende planten, planten waar we er al zoveel van hebben. Zoals brandnetels, distels en fluitenkruid. En doordat deze planten er zo goed door groeien, verdringen ze vervolgens de vele kruiden en planten die er oorspronkelijk groeiden!
Anders maaien
In ons land, dus ook in Salland, liggen heel veel bermen en niet alleen langs de vele wegen en weggetjes op het platteland maar ook langs veel waterschapsloten. Ecologisch gezien, liggen hier grote kansen! In potentie vormen al deze bermen, en vooral de schouwpaden en dijken, die in beheer zijn bij de waterschappen, groene ecologische linten door het hele landschap.
Een landschap die dankzij de intensievere landbouw steeds kaler en stiller aan het worden is.
Uitdagingen
Met een juiste instelling en een goede wil, is er volgens mij nog veel te bereiken vooral door samenwerking met de boeren. Schakel hier ook meer en vaker boeren bij in, laat die ook zien welke positieve effecten dit beheer zal hebben! Hier liggen grote uitdagingen, maar ook mogelijkheden voor waterschappen en gemeentes, en vooral ook voor boeren en burgers!
Bij een goed, en verstandig beheer kunnen de bermen weer de verschillende functies terug krijgen die ze ooit hadden. Maar vooral zullen ze dan ook fungeren om de natuurrijkere gebieden in het boerenland met elkaar te verbinden. Zo vormen ze meerdere belangrijke ecologische schakels in het ecosysteem van het boerenland, maar ook als schakel in het verbinden van natuurgebieden.
Bermen kunnen zo een belangrijke, veelal ontbrekende schakel, in het migratiesysteem mogelijk maken van zowel plant als dier.
De waterschappen en ook veel gemeenten hebben tegenwoordig prima ecologen in dienst, die zouden een beheerplan moeten schrijven voor alle bermen. Vooral omdat het ook van de grondsoort afhangt welk beheer bij de betreffende berm het beste past. Kortom, een goed ecologisch bermbeheer is verschralingsbeheer! Afhankelijk van de grondsoort, komt dit neer op één of twee keer maaien per seizoen, en het belangrijkste daarbij is dat het maaisel vervolgens af gevoerd gaat worden.
Waterschappen
Dit beheer geldt ook, en vooral voor alle schouwpaden van waterschappen! Op enkele uitzonderingen na, blijft daar meestal nogal het maaisel liggen waardoor er een steeds dikkere ‘compostlaag’ ontstaat. Hier komt trouwens nog een ecologische ramp er overheen! Want niet alleen het maaisel van de berm blijft hier liggen maar ook de gemaaide waterplanten uit de sloten komt in de berm en blijft daar meestal gewoon liggen. En als ‘klap op de vuurpijl’, blijft er ook nog een laag uitgebaggerde baggerspecie, achter op de berm! In mijn ogen is hier de grootste ecologische winst te halen, en zijn de waterschappen aan zet!
Mijn hoop en oproep is, dat waterschapbestuurders, maar vooral de beheerders, wat meer en vaker gaan denken in de mogelijkheden en uitdagingen, en minder in allerlei (vaak economische) argumenten waardoor het in hun ogen niet kan!
Ik ben ervan overtuigd, als er wat meer naar deze bermen en schouwpaden wordt gekeken met een ecologische bril op, in plaats van met een economische, dan zal er een wereld voor hen opengaan!
Maar wat belangrijker is, als daar ook het beheer op wordt aangepast, dan zal zich daar vanzelf weer een prachtige, kruidenrijke flora ontwikkelen, waar ook bijen, vlinders en veel andere insecten van kunnen profiteren. Maar waar ook de recreërende mens volop van zal genieten!
Resume
Veel ecologische waarden in het buitengebied zijn verdwenen, en de biodiversiteit is sterk verminderd. Maar als we met iets meer ecologische kennis, en met een gezond boerenverstand, het reguliere bermbeheer iets slimmer uitvoeren, dan zullen we zien dat er nog veel planten en dieren die in de vijftiger en zestiger jaren van de vorige eeuw nog algemeen voorkwamen, weer terug komen.
Kortom een ecologisch beheer van bermen zorgt voor een grotere biodiversiteit van het buitengebied, het biedt een ecologische interessant leefgebied voor plant en dier, waar ook boeren en burgers van kunnen genieten.
Arend Spijker is gepensioneerd boswachter op de Sallandse Heuvelrug.
